ویراستاری

ویرایش یا ویراستاری “ویرایش، دانشی منطق‌پایه است که به تصحیح نادرستی‌ها، زدودن کاستی‌ها، رسا کردن معنی، روان کردن و فارسی کردن نوشته، سامان دادن به سازه‌ها، و همخوان کردن نوشته با قواعد و شیوه‌های مشخص می‌پردازد.”

در یک جمله می‌توان گفت: “ویرایش، درست‌نویسی، رسانویسی و بقاعده‌نویسی است.”

---

کار ویرایش

هر نوشته باید از جهات گوناگونِ محتوا، بیان، صحّت و اعتبار، دقّت، نظم، آراستگی، علایم نگارش، و… بررسی و بازبینی شود. به این بازبینی «ویرایش» یا «ویراستاری» می‌گویند.

ویراستار موظّف است که ضمن رعایت سبک صاحب نوشته یا مترجم، خطاهای دستوری، حشو، تکرار، گزافه‌گویی، و عبارت‌های بی‌شیرازه و پریشان را سامان دهد.

---

انواع ویرایش

ویرایش به دو نوع اصلیِ «ویرایش عمومی» و «ویرایش ویژه» تقسیم می‎شود.

ویرایش عمومی: ویرایش‎های «صوری»، «زبانی» و «محتوایی ـ ساختاری» که همهٔ (عموم) نوشته‎ها، بدون توجه به محتوایشان، به همهٔ آن‎ها نیاز دارند، روی‌هم‌رفته ویرایش عمومی نامیده می‎شوند. این سه نوع ویرایش معمولاً به‌دست یک ویراستار به نام «ویراستار عمومی» انجام می‎شود.

ویرایش ویژه: هریک از ویرایش‎های «ترجمه»، «علمی»، «تخصصی»، «گفتاری»، «تصویری»، «نمایه‎ای»، «ادبی»، «تلخیصی» و «تصحیحی» که هر نوشته، بسته به محتوایش، ممکن است به یکی یا بیش از یکی از آن‎ها نیاز داشته‌باشد، «ویرایش ویژه» نامیده می‎شوند.

---

ریشهٔ واژه و مترادف‌ها

ویرایش واژه‌ای نو است که در سدهٔ اخیر وضع شده‌است و هم‌معنای اصلاح و تصحیح در امور نوشتاری است. البته ویرایش به معنای نسخهٔ تازه‌ای از یک چیز هم به‌کار می‌رود، مانند یک بازی رایانه‌ای که نسخهٔ جدید آن «ویرایشِ جدید» نامیده می‌شود. به کسی که کار ویرایش را انجام می‌دهد، «ویراستار» یا «ویرایشگر» می‌گویند.

صادق کیا، که استاد دانشگاه تهران و رئیس فرهنگستان زبان ایران (فرهنگستان دوم) بوده‌است، واژهٔ «ویراستن» را از فارسی میانه به فارسی نو آورده است و بر پایهٔ قواعد این زبان، از این واژه، صفت مفعولیِ «ویراسته»، صفت فاعلیِ«ویراستار»، و اسم مصدرِ «ویرایش» را ساخته است.